Na današnji dan – 28. mart

Na današnji dan – 28. mart

1749 – Rođen je francuski astronom, matematičar i fizičar Pjer Simon Laplas (Pierre, Laplace). Istakao se radovima na polju nebeske mehanike, a svoju čuvenu hipotezu o nastanku Sunčevog sistema poznatu kao Kant-Laplasova teorija, objavio je 1796.
1776 – U Moskvi je osnovan Boljšoj teatar, veliki teatar opere I baleta, po ugledu na Sankt Peterburg u kojem su od četrdesetih godina 18. veka izvođene operske predstave.
1800 – Irski parlament je usvojio zakon o ujedinjenju Irske sa Engleskom.
1811 – Umro je srpski prosvetitelj, pisac, filozof i pedagog Dositej Obradović, prvi srpski ministar prosvete (1811), jedna od najznačajnijih i najuticajnijih ličnosti u Srbiji krajem 18. I početkom 19. veka. Svojim delima propovedao je i branio evropske građanske ideje utemeljene na modernim racionalističkim I prosvetiteljskim filozofskim pravcima („Život i priključenija“, „Basne“, „Hristoitija“, „Sovjeti zdravago razuma“, „Sobranije“).
1868 – Rođen je ruski pisac Maksim Gorki, koji se smatra utemeljivačem socijalističkog realizma u ruskoj književnosti. Imao je značajnu ulogu u političkom i kulturnom životu Sovjetske Rusije i 1934. postao je prvi predsednik Sovjetskog udruženja pisaca. Umro je 1936. („Makar Čudra“, „Mati“, „Na dnu“).
1881 – U Beču je potpisana „Železnička konvencija“ o izgradnji pruge Beograd-Niš. Pruga dužine 243,5 kilometara izgrađena je 1884, a uz finansijsku pomoć stranih konzorcijuma u Srbiji je do 1890. izgrađeno 1.060 kilometara pruge do austrougarske, bugarske i turske granice.
1930 – Dva najveća turska grada, Konstantinopolj i Angora, dobili su nove nazive – Istanbul i Ankara.
1939 – Republikanska vojska predala je Madrid snagama generala Franka (Franco), čime je okončan Španski građanski rat. General Franko objavio je 1. aprila kraj rata koji je trajao 986 dana i odneo preko milion ljudskih života.
1941 – Britanske pomorske snage nanele su u Drugom svetskom ratu teške gubitke italijanskoj mornarici u bici kod rta Matapan.
1941 – U nastupu depresije izazvane Drugim svetskim ratom, engleska književnica Virdžinija Vulf (Virginia Woolf) izvršila je samoubistvo. Autorka romana „Izlet na svetionik“ i „Gospođa Delovej“ ubraja se među najznačajnije engleske romanopisce 20. veka.
1942 – Britanci su iznenadnim napadom mornarice, avijacije I kopnenih snaga uništili francusku luku Sen Nazar, u kojoj su bili usidreni nemački ratni brodovi.
1943 – U Beverli Hilsu, u Kaliforniji, umro je ruski kompozitor I pijanistički virtuoz Sergej Rahmanjinov, autor čuvenih klavirskih koncerata i „Rapsodije na Paganinijevu temu“. Rođen je u Rusiji 1. aprila 1873, a emigrirao je u SAD 1918.
1945 – SAD su priznale vladu Demokratske Federativne Jugoslavije.
1969 – Umro je američki general i državnik Dvajt Dejvid Ajzenhauer (Dwight David Eisenhower), vrhovni komandant savezničkih snaga u Drugom svetskom ratu u Evropi, komandant NATO 1950-52. I predsednik SAD 1953-61.
1970 – U zemljotresu koji je razorio turski grad Gediz i okolna sela u zapadnoj Anadoliji, poginulo je najmanje 1.100 ljudi.
1973 – Američki glumac Marlon Brando odbio je da primi Oskara za glavnu ulogu u filmu „Kum“, a na ceremoniju za dodelu nagrade poslao je indijansku glumicu Sačin Litlfeder (Saćeen Littlefeadher) da opiše patnje američkih Indijanaca.
1985 – Umro je francuski slikar rusko-jevrejskog porekla Mark Šagal (Marc Ćagall), koji je, mimo svih likovnih formi I eksperimenata koji su obeležile 20. vek, uspeo da izgradi originalan individualni likovni izraz („Violinist“, „Zaručnici“). Ilustrovao je La Fontenove (Fontaine) basne, Gogoljeve „Mrtve duše“, Bibliju, oslikao svod pariske Opere, sinagogu u Jerusalimu, zgradu UN i uradio vitraže u katedrali u Mecu.
1989 – U Beogradu su proglašeni amandmani na Ustav Srbije, kojim je pokrajinama oduzeta mogućnost veta na ustavne promene u Srbiji I deo zakonodavne, upravne i sudske funkcije. Revizija republičkog Ustava je na Kosovu propraćena masovnim demonstracijama Albanaca. U sukobima s policijom poginula su 22 demonstranta i dva policajca.
1994 – Umro je francuski dramski pisac rumunskog porekla Ežen Jonesko (Eugene Ionesco) tvorac „antiteatra“ i jedan od najznačajnijih autora „teatra apsurda“ („Ćelava pevačica“, „Žak ili pokornost“).
2002 – Umro je čuveni holivudski režiser i scenarista Bili Vajlder (Billy Wilder) dobitnik šest Oskara od 20 nominacija.
2003 – Na Fruškoj gori (Vojvodina) pronađeno je telo bivšeg predsednika Predsedništva Srbije Ivana Stambolića (otet krajem avgusta 2000). Stabolića su ubili pripadnici Jedinice za specijalne operacije (JSO) MUP-a Srbije, koji su osuđeni na maksimalne kazne zatvora.
2003 – Sa ostrva Tanegašima Japan je lansirao svoje prve špijunske satelite u kosmos, koji će toj zemlji omogućiti nezavisnost u prikupljanju podataka, uključujući i kretanje severno-korejske vojske. Japan se ranije oslanjao na obaveštajnu službu SAD-a.
2004 – Umro je poznati britanski glumac, scenarista, pisac, režiser i producent Piter (Peter) Justinov) koji je najveći uspeh postigao igrajući u filmovima „Kvo vadis“, „Mi nismo anđeli“. Dobitnik je Oskara za epizodnu ulogu u filmovima „Spartak“ I „Topkapi“.
2005 – U snažnom zemljotresu koji je pogodio zapadnu obalu indonežanskog ostrva Sumatra poginulo je preko 1.000 ljudi.
2009 – Umro je ugledni filmski kritičar, teoretičar i istoričar Ranko Munitić. Bio je i filmski scenarista, publicista i jedan od najboljih poznavalaca stripa i animacije u bivšoj Jugoslaviji. Autor je niza knjiga i publikacija, među kojima su „Filmski neprijatelji“ I „Filmski prijatelji“, „Pola veka filmske animacije u Srbiji“, „O animaciji“, „O dokumentarnom filmu“.