Na današnji dan – 13. septembar

Na današnji dan – 13. septembar

1506 – Umro je italijanski slikar i graver Andrea Mantenja (Mantegna), najznačajniji predstavnik visoke renesanse u Padovi i Mantovi, autor čuvenih fresaka u crkvi Eremitani u Padovi, uništene u Drugom svetskom ratu.
1592 – Umro je francuski pisac i filozof Mišel Ejkem de Montenj (Mićael Eyquem, Montaigne), obnovitelj intelektualnog skepticizma i vesnik slobodne misli u 17. i 18. veku (tri knjige „Eseja“, „Dnevnik putovanja“).
1598 – Umro je Filip II, napuljski kralj (1554), gospodar Holandije (1555), a nakon povlačenja svog oca Karla V (1556), kralj Španije, Sicilije i Sardinije. Apsolutista i fanatični katolik svojom politikom izazvao je ustanak u Holandiji, koji je doveo do nezavisnosti severne pokrajine (1581). Pobedio je tursku flotu kod Lepanta 1571, ali je pohod njegove „nepobedive armade“ (1588) na Englesku završio katasrofalnim porazom.
1759 – Britanci su u presudnoj bici u blizini Kvebeka pobedili Francuze i osigurali britansku supremaciju u Kanadi.
1788 – Njujork je proglašen prvom federalnom prestonicom SAD. Grad su osnovali 1626. holandski doseljenici i nazvali ga Novi Amsterdam, a dvadesetak godina kasnije zauzeli su ga Englezi i dali mu naziv Njujork u čast vojvode od Jorka (York), kasnije engleskog kralja.
1819 – Rođena je nemačka pijanistkinja Klara Šuman (Clara Schumann), koja je koncertnu karijeru počela u devetoj godini i postala jedan od najvećih klavirskih majstora 19. veka.
1842 – Narodna skupština kneževine Srbije, u kojoj su ustavobranitelji imali većinu, proglasila je za kneza Aleksandra Karađorđevića, sina vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđa. Ustavobranitelji su prethodno zbacili kneza Mihajla Obrenovića, koji je potom izbegao u Austriju.
1874 – Rođen je austrijski kompozitor Arnold Šenberg (Schoenberg). Kao začetnik Bečke atonalne škole, pobornik ekspresionizma u muzici i tvorac novog načina komponovanja – dodekafonije, bitno je uticao na razvoj muzike 20. veka (opera „Mojsije i Aron“, simfonijska poema „Peleas i Melisandra“, kantate „Gurelider“ i „Preživeli iz Varšave“).
1882 – Tokom Egipatskog ustanka britanske trupe porazile su egipatsku vojsku kod Tel el Kebira i nastavile osvajanje Egipta i Sudana.
1908 – Probnom vožnjom od Virpazara do Bara Crnom Gorom je prošao prvi voz. Redovni železnički saobraćaj uspostavljen je 2. novembra.
1922 – U Al Aziziji u Libiji izmerena je najviša temperatura vazduha u hladu – 58 stepeni Celzijusa.
1923 – General Migel Primo de Rivera (Miguel) izvršio je, uz odobrenje kralja Alfonsa XIII, državni udar u Španiji i zaveo vojnu diktaturu.
1955 – SSSR i Zapadna Nemačka uspostavili su diplomatske odnose.
1971 – U njujorškom zatvoru Atika poginuli su 31 zatvorenik i 11 zatvorskih čuvara, kada su pripadnici američke policije i Nacionalne garde intervenisali da smire petodnevnu pobunu u zatvoru.
1977 – Umro je američki dirigent poljskog porekla Leopold Stokovski (Stokowski). Vodio je Njujoršku filharmoniju od 1946. do 1950, a 1962. osnovao je Američki simfonijski orkestar. Napisao je knjigu „Muzika za sve nas“, koja je prevedena na skoro sve svetske jezike.
1989 – U Kejptaunu su održane do tada najveće demonstracije protiv aparthejda u Južnoj Africi. Demonstrante koji su uz pesmu i igru prolazili kroz centar grada predvodio je nadbiskup Dezmond Tutu (Desmond).
1991 – SSSR i SAD su se sporazumeli da obustave snabdevanje oružjem zaraćene strane u Avganistanu.
1992 – Umro je američki filmski glumac Entoni Perkins (Anthony) dobitnik Oskara za film „Prijateljsko ubeđivanje“.
1993 – Izrael i Palestinska oslobodilačaka organizacija (PLO) potpisali su u Vašingtonu mirovni sporazum kojim je predviđena palestinska samouprava na okupiranim teritorijama.
1998 – Na drugim posleratnim opštim izborima u Bosni i Hercegovini ponovo su pobedile nacionalne političke partije bosanskih Muslimana, Srba i Hrvata. Trogodišnji rat, koji su vodili lideri nacionalnih grupa, završen je u decembru 1995. potpisivanjem mirovnog ugovora u Dejtonu, u SAD, a prvi posleratni izbori održani su 1996.
1999 – U Beogradu su umrli doajen srpskog novinarstva Predrag Milojević i istaknuti filmski reditelj Vladimir Pogačić.
1999 – U četvrtoj velikoj, od serije eksplozija koje su dve nedelje potresale Moskvu, srušena je stambena zgrada, a poginulo 118 ljudi.
2000 – Naturalizovani Amerikanac tajvanskog porekla Ven Ho Li, istraživač u vladi SAD pušten je iz zatvora uz izvinjenje sudije. On je u samici proveo devet meseci, zbog optužbi američke vlade da predstavlja pretnju za nacionalnu bezbednost.
2001 – Američki državni sekretar Kolin Pauel potvrdio da je vođa Al Kaide Osama bin Laden, za koga se verovalo da se krije u Avganistanu, glavni osumnjičeni za terorističke napade u SAD 11. septembra.
2006 – Bombaš samoubica usmrtio je u Bagdadu 114 osoba, uletevši svojim kombijem u gomilu šiitskih Muslimana.
2010 – Beogradski univerzitet obeležio je 202. godine postojanja.