Predavanje prof. dr Mila Lompara o romanu Miloša Crnjanskog Kod Hiperborejaca

Predavanje prof. dr Mila Lompara o romanu Miloša Crnjanskog Kod Hiperborejaca

 

Povodom Svetskog dana knjige u Narodnoj biblioteci Srbije održano je predavanje prof. dr Mila Lompara povodom knjige „Kod Hiperborejaca“, Miloša Crnjanskog.

Kao diplomatski službenik Kraljevine Jugoslavije, Miloš Crnjanski je boravio u Rimu od 1938. do 1941. godine i bio svedok jedne epohe. Dvadeset pet godina kasnije, po povratku iz mučnog i nametnutog egzila, objavljuje jedan od najneobičnijih romana napisanih na srpskom jeziku – Kod Hiperborejaca.

Knjiga je prvi put objavljena 1966. godine i tada je doživljena kao autobiografska, memoarska proza. Kako je istakao profesor Lompar, delo je bilo teško za tumačenje i zato što nema radnje, a privid dominantnosti autobiografskog tona postignut je time što je Crnjanski uveo svoj lični život kao građu i tako zaveo čitaoca. Veoma je složen odnos između pripovedača i junaka, budući da ih deli vreme od 25 godina. Junak romana obitava u Rimu uoči II svetskog rata, a o njemu govori pripovedač sa svešću formiranom tokom 25 godina od vremena o kojem govori, opterećen sećanjem.

Život diplomate u Italiji uoči Drugog svetskog rata samo je okvir za sliku evropskog severa i juga, pred katastrofu koja će potresti osnove civilizacije. Tvoreći suptilne paralele sa Geteovim i Stendalovim šetnjama po Rimu, ispod senke gigantske Mikelanđelove figure, Crnjanski tumači ljude, pojave, predele, istoriju i umetnička dela. Oštrom oku genijalnog pisca neće promaći nijedan skriveni detalj koji će mu pomoći da protumači intimne i istorijske događaje podjednako.

U odnosu na ranija dela Miloša Crnjanskog, u romanu „Kod Hiperborejaca“ postoj i izrazit politički diskurs, ali neeksplicitan, književno izuzetno dobro šifriran, smešten u takođe nov kontekst – u priču o umetnosti.

Junak „Hiperborejaca“ je na početku starenja i opterećen je strahom od smrti i strahom od nadolazećeg rata. S takvim opterećenjem obilazi znamenitosti Rima i otkriva ih i kao posmatrač Rima i još više kao čitalac. Rim koji nam se otkriva je antički, renesansni, papistički, Rim XX veka, i – skandinavski Rim.

Crnjanski pod Hiperborejcima podrazumeva severne narode (Danci, Novrežani, Šveđani) čijoj se civilizovanosti i kulturi divio. Bio je opčinjen prirodom skandinavskih zemalja u kojima je boravio uoči odlaska u Rim. Za njega je sever zemlja Hiperborejaca, zemlja lepote i sjaja. Svet kulture s jedne, i svet leda i sunca s druge strane. Kako je istakao Milo Lompar, to je i jedino mesto u romanu na kojem se oseća pozitivna emocija i jedini ambijent u kojem nema ljudi. Lepota tu postoji bez ljudi, dok je sve ostalo svet komešanja, ironije i tragedije.

Roman ima i diplomatsku dimenziju, budući da junak satima razgovara s kolegama diplomatama o značajnim temama skandinavske književnosti. „Sve priče o umetnosti i kulturi u ovom romanu govore u stvari o egzistenciji junaka. Junaka opterećenog čekanjem, iščekivanjem. Junaka koji je opterećen nekom dubokom traumom.“

Crnjanski vodi dijalog sa Stendalom i Geteom. Stendalu zamera naklonost prema Napoleonu, jer za njega Napoleon znači rat, premeštanje država. Napoleon je šifra za Hitlera. Ovde se može videti suština postupka, prema rečima Mila Lompara, jer tema naizgled daleka od stvarnosti (Stendal, Napoleon) u stvari je rasprava sa stvarnošću nadolazećeg rata iz koje izbija – strah.

Prema Geteu, sa druge strane, antipatija je potpuna, ali je njena suština egzistencijalno određena: Gete je ogromna figura, paradigma veličine priznate za života.

Treća velika figura koja se pojavljuje u romanu je Mikelanđelo – u isto vreme gigant i autsajder. To autsajderstvo predstavlja za Crnjanskog tačku identifikacije, budući da ga muči istovetni osećaj nepripadnosti vremenu. Kako je istakao Milo Lompar „lucidan čovek u vremenu komešanja i apsurda tragičan je autsajder.“

Reprezentativnim izdanjem romana „Kod Hiperborejaca“ Laguna nastavlja da upoznaje čitaoce sa izuzetno vrednim delima naših klasika, posebno želeči da istakne važnost i modernost ovog dela i pisca koji se s mnogo razloga može nazvati najvećim srpskim književnikom.