Na današnji dan – 10. novembar
1444 – U bici kod Varne u Bugarskoj snage turskog sultana Murata II pobedile su poljsko-ugarsku vojsku kralja Vladislava III Jagjeloviča (Wladyslaw Jagiello) i erdeljskog vojvode Janoša Hunjadija (Janos Hunyadi), u srpskim narodnim pesmama poznatog kao Sibinjanin Janko. Poljski kralj Vladislav je u toj bici poginuo. To je bio poslednji pokušaj evropskih sila da odbrane Konstantinopolj (Carigrad) od turskog osvajanja.
1483. – Rođen je nemački verski reformator Martin Luter, osnivač protestantizma u Nemačkoj, najznačajniji među vođama evropske crkvene reformacije. Sin rudara, prema očevoj volji počeo je da studira pravo, ali je ubrzo stupio u monaški red avgustinaca. Izlozzio je 1517. zahtev za reformu Crkve u 95 teza, koje je prikovao na vrata katedrale u Vitenbergu, i pozvao je na raspravu sve koji se s tim ne slazzu. Papa Lav X isključio ga je iz rimokatoličke crkve, ali se njegovo učenje proširilo Nemačkom I zahvatilo sve društvene slojeve, pretvorivši se u široki narodni pokret protiv papske vlasti. Osuđivao je deformacije, licemerje I korupciju rimske crkve, posebno oštro nastojanje pape Lava X da prodajom indulgencija, kojima su „iskupljivani“ čak i budući gresi, namakne novac za dovršenje hrama Svetog Petra u Rimu. Njegovo učenje proširilo se kasnije i na druge zemlje, a Luterovi spisi i prevod Biblije odlučujuće su uticali na stvaranje jedinstvenog nemačkog književnog jezika.
1493 – Rođen je švajcarski alhemičar i lekar Teofrast Bombast fon Hohenhajm (Teophrastus Bombastus von Hohenheim), poznat kao Paracelzus (Paracelsus), pisac medicinskih i okultnih dela, koji je odlučujuće doprineo primeni hemije u medicini. Osnivač je jatrohemije, smera u medicini kojim se svi životni procesi i bolesti objašnjavaju hemijskim reakcijama u organizmu.
1668. – Rođen je francuski kompozitor i orguljaš Fransoa Kupren, centralna ličnost muzičkog života Pariza početkom 18. veka. Bio je dvorski klavsenista i muzički učitelj dece kralja Luja XIV. Napisao je metodiku „Umetnost sviranja na klavsenu“ I značajan je kao kompozitor programskih klavsenskih svita u rokoko stilu, poput „Komada za klavsen“.
1697. – Rođen je engleski slikar Vilijam Hogart, izuzetan portretista i crtač fizionomija. Ostavio je relativno mali broj radova i uglavnom je slikao scene satiričnog i moralizatorskog karaktera iz života aristokratije.
1759 – Rođen je nemački pisac Johan Kristof Fridrih fon Šiler (Johann Christoph Friedrich von Schiller), u čijem delu se sa poezijom prožimaju filozofija, istorija i književna teorija. Njegove drame, od kojih su najpoznatije „Razbojnici“, „Don Karlos“ i „Vilhelm Tel“, imale su ogroman uspeh, njegove balade su bile najčitanije pesme u Nemačkoj, a na njegovu odu radosti („An die Freude“) Betoven (Beethoven) je komponovao čuveni završni stav Devete simfonije.
1796 – Umrla je ruska carica Katarina II Aleksejevna (Katarina Velika). Na presto je došla 1762. posle dvorskog udara u kojem je svrgnut, a potom ubijen njen muž Petar III. Kao pobornik prosvetiteljskih ideja, stekla je veliku popularnost. Uspešno je ratovala protiv Poljske i Turske i proširila teritoriju Rusije. Za vreme njene vladavine ugušen je seljački ustanak pod vođstvom donskog kozaka Jemeljana Pugačova (1773-75).
1838. – Rođen je srpski socijalista Živojin Žujović, prvi propagator i ideolog socijalizma u Srbiji. Bio je sledbenik Prudona. Socijalističke ideje prihvatio je tokom školovanja u Rusiji u Kijevu, gde je završio Duhovnu akademiju, zatim u Petrogradu i Minhenu na studijama filozofije. Objavio je više studija, rasprava i polemika i sarađivao u „Glasniku Srpskog učenog društva“, „Letopisu Matice srpske“ i u političkom listu „Srbija“.
1882. – Kralj Srbije Milan Obrenović primio je u svečanu audijenciju Judžina Šilera prvog izvanrednog i opunomoćenog poslanika SAD u Srbiji. Tom prilikom Šiler je srpskom kralju predao akreditivna pisma.
1891 – Umro je francuski pisac Artur Rembo (Arthur Rimbaud) koji je svoja najbolja dela napisao između 17. i 20. godine. Hvaljena preko mere i žestoko osporavana, njegova poezija je uticala na sve poetske pravce 20. veka, a posebno na simboliste i nadrealiste („Pijani brod“, „Iluminacije“, „Boravak u paklu“).
1901. – Rođen je srpski pravnik Milan Bartoš, stručnjakza međunarodno javno pravo, profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Bio je državni savetnik I član mnogih delegacija Jugoslavije na zasedanjima Ujedinjenih nacija. Između dva svetska rata je objavio „Stvarno pravo“ I „Osnove privatnog prava“, a posle rata „Međunarodno javno pravo“.
1910. – Osnovano je Društvo za srpski jezik i književnost, na inicijativu Pavla Popovića, Aleksandra Belića i Jovana Skerlića, radi usavršavanja nastave srpskog jezika i književnosti u školama. Društvo je radilo do 1941. s prekidom za vreme Prvog svetskog rata.
1919 – Rođen je ruski inženjer Mihail (Timofejevič) Kalašnjikov, konstruktor automatske puške AK-47 („kalašnjikov“).
1923. – Rođen je Dragoslav Andrić, srpski književni prevodilac, pisac, leksikograf, dramaturg. Sa engleskog, francuskog, nemačkog i ruskog preveo oko 130 knjiga poezije, proze kao I dramskih dela. Posebno se ističu njegove antologije klasične kineske poezije, tradicionalne japanske poezije, kanadske poezije I američke humorističke poezije. Priređivač je i prevodilac „Antologije svetske poezije“, „Leksikona viceva“, „Rečnika žargona“ i više šahovskih knjiga.
1925. – Rođen je velški pozorišni i filmski glumac Ričard Dženkins, poznat kao Ričard Barton, koji se sjajnim talentom najpre nametnuo u pozorištu igrajući karakterne uloge u dramama Vilijama Šekspira, posle čega je ostvario sjajnu filmsku karijeru. Filmovi: „Kleopatra“, „Beket“, „Ana od hiljadu dana“, „Ukroćena goropad“, „Dr Faust“, „Komedijaši“, „Trocki“, „Sutjeska“.
1928 – Regent Japana od 1920. Hirohito krunisan je za cara. Tokom njegove vladavine Japan je napao Kinu 1931. (Mandžurija) i 1937, 1936. s Hitlerovom Nemačkom sklopio Antikominternski pakt, a 1940. Trojni savez s Nemačkom i Italijom. Proglasio je kapitulaciju Japana 1945. Na prestolu je ostao do smrti 1989.
1932. – Rođen je američki glumac Roj Šajder, najpoznatiji po ulogama šerifa Brodija u Spilbergovom trileru „Ajkula“ I koreografa Boba Fosa u mjuziklu „Sav taj džez“. Šajder je u bogatoj karijeri imao dve nominacije za Oskara: za ulogu u filmu „Sav taj džez“ (1979) i za najbolju sporednu ulogu, policajca Rusoa u Fridkinovom filmu „Francuska veza“ (1971). Zapažen je i u filmovima i serijama: „Maratonac“, „Klut“, „Plavi grom“, „Odiseja u svemiru: 2010“, „Ruska kuća“.
1938. – Umro je turski državnik Kemal Ataturk, otac modern Turske, pod čijim je vođstvom 1922. zbačen poslednji sultan Muhamed VI, a 1923. proglašena republika s njim kao predsednikom. Još kao general (paša) spasao je Tursku kod Galipolja 1915. A njegovim odlučnim akcijama sprečeno je komadanje Turske posle Prvog svetskog rata od strane saveznika. Tokom 18 godina vladavine odlučnim reformama dramatično je izmenio lik zemlje. Proklamovao je jednakost svih građana, sproveo agrarnu reformu, doneo savremene zakone, reformisao jezik i pravopis, ukinuo kalifat, zaveo strogo svetovnu državu, zabranio nošenje fesa, zara i feredže, dao izborno pravo ženama. U spoljnoj politici je napustio panislamističke koncepcije koje su imali turski sultani, ali I panturanske koje su imali mladoturci. Jedan je od tvoraca Balkanskog saveza 1934.
1938. – Fašistički italijanski režim Benita Musolinija prihvatio je antisemitske zakone pod uticajem nemačkog nacizma.
1942. – Savezničke snage su u Drugom svetskom ratu, posle pobede kod El Alamejna u Libiji nad Afričkim korpusom nemačkog generala Ervina Romela, očistile Egipat od nemačkih trupa I zauzele alžirski grad Oran.
1943. – Nemačke vlasti su u Drugom svetskom ratu, uspostavile izdajničku „Narodnu upravu“ u Crnoj Gori. Nju su sačinjavali stari protivnici zajedničke srpske (i jugoslovenske) države, uglavnom iz neposrednog okruženja negdašnjeg vladara Nikole Petrovića.
1944. – Otkriveno je da nacistička Nemačka upotrebljava novo oružje u Drugom svetskom ratu – rakete „Fau-2“ protiv Velike Britanije.
1945. – Komunističku vladu Albanije priznale su zapadne sile.
1963 – U epidemiji kolere u Indiji i Pakistanu je za nekoliko nedelja umrlo je više od 1.500 ljudi.
1973. – Državni sekretar SAD Henri Kisindžer doputovao je u Peking, gde je kineskim liderima preneo da su SAD odlučne da normalizuju odnose s Kinom što je pre mogućno.
1975 – Vlade SFR Jugoslavije i Italije potpisale su Osimski sporazum kojim je regulisana granica između dve zemlje. Ugovorom je regulisan i deo sporne granice od Međe Vasi do zaliva Sveti Jernej, kao i granica u vodama Tršćanskog zaliva.
1982. – Umro je ruski državnik Leonid Iljič Brežnjev, generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije I predsednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta Sovjetskog Saveza, koji je najvišu vlast u Sovjetskom Savezu zadobio 1964. zbacivanjem Nikite Hruščova i držao je do smrti. Doprineo je uspostavljanju dijaloga sa SAD posle dugog perioda hladnih odnosa, ali je najviše zapamćen po onemogućavanju promena nagoveštenih u Hruščovljevo vreme, što je imalo ozbiljne posledice po budućnost Sovjetskog Saveza.
1989 – Centralni komitet Komunističke partije Bugarske smenio je Todora Živkova koji je 35 godina bio na čelu partije, a od 1971. I predsednik Državnog saveta. Vođstvo partije preuzeo je Petar Mladenov. Živkov je potom izbačen iz partije i optužen za korupciju.
1989 – Počelo je rušenje Berlinskog zida koji je 28 godina bio simbol podele Evrope posle Drugog svetskog rata i ideološko-politiške i vojne konfrontacije Istok-Zapad.
1991 – U Vukovaru su počele ulične borbe između pripadnika Jugoslovenske narodne armije i hrvatskih policijskih snaga. Jedinice JNA osvojile su Vukovar 18. novembra.
1994 – Irak je priznao Kuvajt kao suverenu državu.
1995 – Vojne vlasti u Nigeriji su, pod optužbom za ubistvo, obesile aktivistu za prava manjina Kena Saro Vivu (Wiwa) i osam njegovih saradnika.
1997 – Predsednici Rusije i Kine Boris Jeljcin i Đijang Cemin (Jiang Zemin) su potpisali deklaraciju kojom je okončan dugogodišnji pogranični spor dveju zemalja.
2000. – SR Jugoslavija je postala punopravni član OEBS (Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju).
2001 – Umro je američki pisac Ken Kesi (Kesey), koji je 1962. godine objavio čuveni roman „Let iznad kukavičjeg gnezda“, koji je podržavao pobunu protiv rigidnih autoriteta i inspirisao hipi pokret 1960-tih godina.
2001 – Članovi Svetske trgovinske organizacije (STO) formalno su prihvatili uslove za ulazak Kine u tu organizaciju.
2003 – Ministri odbrane SAD i Vijetnama, Donald Ramsfeld (Rumsfeld) i Pam Van Tra, sastali su se u Vašingtonu. To je prvi ministarski susret od kraja Vijetnamskog rata 1975. godine.
2003 – U Londonu je umro Kanan (Canaan) Banana (67), prvi predsednik nezavisnog Zimbabvea.
2004 – Vlada Republike Srpske uputila je javno izvinjenje porodicama Bošnjaka stradalim u Srebrenici od 10. do 19. jula 1995. godine, konstatujući da se u Srebrenici desio „zločin velikog obima“.
2007 – Umro je američki pisac Norman Majler (Mailer) dvostruki dobitnik Pulicerove nagrade, koji je skoro sedam decenija dominirao američkom literarnom scenom. Objavio je više od 40 knjiga i eseja, njegov prvi roman „Goli i mrtvi“ smatra se jednim od najboljih romana o Drugom svetskom ratu, doneo mu mu je slavu odmah po objavljivanju 1948. godine.
2008 – Umrla je južnoafrička pevačica i svetski simbol borbe protiv aparthejda Mirijam Makeba, poznata kao „Mama Afrika“ I „kraljica afričke muzike“. Gremi nagradu dobila je 1966. za album „An Evening with Belafonte and Makeba“ koji je snimila sa Harijem Belafonteom.
2011. – Preminuo je Petar Kralj, veliki srpski glumac. Diplomirao je glumu u Beogradu. Od 1968. do 1979. bio je član Ateljea, kada odlazi u slobodne umetnike. Bio je specifičan glumac i uživao je veliku popularnost. Dobitnik je brojnih priznanja, među kojima su i četiri nagrade za životno delo: Dobričin prsten, Pavle Vuisić, Zlatni ćuran, nagrada Sterijinog pozorja.
Leave A Comment