Na današnji dan – 10. novembar

Na današnji dan – 10. novembar

1444 – U bici kod Varne, u Bugarskoj, snage otomanskog sultana Murata II su pobedile poljsko-ugarsku vojsku kralja Vladislava III Jagjeloviča (Wladyslaw Jagiello) i erdeljskog vojvode Janoša Hunjadija (Janos Hunyadi) (Sibinjanin Janko). Poljski kralj Vladislav je u toj bici poginuo. To je bio poslednji pokušaj evropskih sila da odbrane Konstantinopolj (Carigrad) od otomanskog osvajanja.
1493 – Rođen je švajcarski alhemičar i lekar Teofrast Bombast fon Hohenhajm (Teophrastus Bombastus von Hohenheim), poznat kao Paracelzus (Paracelsus), pisac medicinskih i okultnih dela. Odlučujuće je doprineo primeni hemije u medicini. Osnivač je „jatrohemije“ koja sve životne procese, te i bolesti, objašnjava hemijskim reakcijama u organizmu.
1759 – Rođen je nemački pisac Johan Kristof Fridrih fon Šiler (Johann Christoph Friedrich von Schiller), u čijem delu se prožimaju poezija, filozofija, istorija i književna teorija. Njegove drame, od kojih su najpoznatije „Razbojnici“, „Don Karlos“ i „Vilhelm Tel“, imale su ogroman uspeh, njegove balade su bile najčitanije pesme u Nemačkoj, a na njegovu „Odu radosti“ („An die Freude“) Betoven (Beethoven) je komponovao čuveni završni stav Devete simfonije.
1796 – Umrla je ruska carica Katarina II Aleksejevna (Katarina Velika). Na presto je došla 1762, posle dvorskog udara u kojem je svrgnut, a potom ubijen, njen muž Petar III. Kao pobornica prosvetiteljskih ideja, stekla je veliku popularnost. Uspešno je ratovala protiv Poljske i Otomanskog carstva i proširila teritoriju Rusije. Tokom njene vladavine ugušen je seljački ustanak pod vođstvom donskog kozaka Jemeljana Pugačova (1773-75).
1891 – Umro je francuski pisac Artur Rembo (Arthur Rimbaud) koji je svoja najbolja dela napisao između svoje 17. i 20. godine. Hvaljena preko mere i žestoko osporavana, njegova poezija je uticala na sve poetske pravce 20. veka, a posebno na simboliste i nadrealiste („Pijani brod“, „Iluminacije“, „Boravak u paklu“).
1919 – Rođen je ruski inženjer Mihail (Timofejevič) Kalašnjikov, konstruktor automatske puške AK-47 („kalašnjikov“).
1928 – Regent Japana od 1920, Hirohito je krunisan za cara. Tokom njegove vladavine Japan je napao Kinu (Mandžurija) 1931, a zatim i 1937, s Hitlerovom Nemačkom je 1936. sklopio Antikominternski pakt, a 1940. Trojni savez s Nemačkom i Italijom. Posle vojnog poraza od snaga SAD, potpisao je kapitulaciju Japana 1945. Na prestolu je ostao do smrti 1989.
1938 – Umro je državnik i prvi predsednik Republike Turske Mustafa Kemal-paša, nazvan Ataturk („otac svih Turaka“). Pod njegovim vođstvom 1922. zbačen je poslednji otomanski sultan Muhamed VI, a 1923. je proglašena republika.
1963 – U epidemiji kolere u Indiji i Pakistanu je za nekoliko nedelja umrlo više od 1.500 ljudi.
1975 – Vlade SFR Jugoslavije i Italije potpisale su Osimski sporazum kojim je regulisana međusobna granica, nepotvrđena od Drugog svetskog rata. Ugovorom su regulisani deo sporne granice od Međe Vasi do zaliva Sveti Jernej, i granica u Tršćanskom zalivu u vodama Jadranskog mora.
1982 – Umro je Leonid (Iljič) Brežnjev, generalni sekretar Komunističke partije i predsednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR od 1964, kada je smenjen Nikita Hruščov. Brežnjeva je zamenio Jurij Andropov.
1989 – Centralni komitet Komunističke partije Bugarske smenio je Todora Živkova koji je 35 godina bio na čelu partije, a od 1971. i predsednik Državnog saveta. Vođstvo partije preuzeo je Petar Mladenov. Živkov je potom izbačen iz partije i optužen za korupciju.
1989 – Počelo je rušenje Berlinskog zida koji je 28 godina od Drugog svetskog rata bio simbol podele Evrope i ideološko-političke i vojne konfrontacije Istok-Zapad.
1991 – U Vukovaru su počele ulične borbe pripadnika Jugoslovenske narodne armije i hrvatskih policijskih snaga. Jedinice JNA osvojile su Vukovar 18. novembra, posle žestokog artiljerijskog bombardovanja I razaranja velikog dera tog grada, uz mnogobrojne žrtve.
1994 – Irak je priznao Kuvajt kao suverenu državu.
1995 – Vojne vlasti u Nigeriji su, pod optužbom za ubistvo, obesile aktivistu za prava manjina Kena Saro Vivu (Wiwa) i osam njegovih saradnika.
1997 – Predsednici Rusije i Kine Boris Jeljcin i Đijang Cemin (Jiang Zemin) su potpisali deklaraciju kojom je okončan dugogodišnji pogranični spor.
2001 – Umro je američki pisac Ken Kesi (Kesey) autor romana „Let iznad kukavičjeg gnezda“ (1962) kojim je podržao pobunu protiv autoriteta i inspirisao hipi pokret 1960-tih godina.
2001 – Članovi Svetske trgovinske organizacije (STO) formalno su prihvatili uslove za ulazak Kine u tu organizaciju.
2003 – Ministri odbrane SAD i Vijetnama, Donald Ramsfeld (Rumsfeld) I Pam Van Tra, sastali su se u Vašingtonu. To je prvi ministarski susret dveju zemalja od kraja Vijetnamskog rata 1975. godine.
2003 – U Londonu je umro Kanan (Canaan) Banana, prvi predsednik nezavisnog Zimbabvea.
2004 – Vlada Republike Srpske javno se izvinjila porodicama Bošnjaka, koje su srpske snage pobile u Srebrenici jula 1995. godine, konstatujući da se u Srebrenici desio „zločin velikog obima“.
2007 – Umro je američki pisac Norman Majler (Mailer), dvostruki dobitnik Pulicerove nagrade, koji je sedam decenija dominirao američkom literarnom scenom. Objavio je više od 40 knjiga i eseja, a njegov prvi roman „Goli i mtvi“ koji se smatra jednim od najboljih romana o Drugom svetskom ratu, doneo mu mu je slavu odmah po objavljivanju 1948. godine.
2008 – Umrla je južnoafrička pevačica i svetski simbol borbe protiv aparthejda, Mirijam Makeba – „Mama Afrika“ i „kraljica afričke muzike“. Nagradu Gremi je dobila 1966. za album „An Evening with Belafonte and Makeba“ koji je snimila s Harijem Belafonteom.
2011 – U Beogradu je umro pozorišni i filmski glumac Petar Kralj, dobitnik mnogobrojnih priznanja i četiri nagrade za životno delo.